KOTA KINABALU — Isu bekalan air yang berlarutan di Sabah berpunca bukan sahaja daripada masalah rasuah, malah turut melibatkan kelewatan dan ketidakcekapan pelaksanaan projek, sekali gus menimbulkan keresahan rakyat.
Tiga minggu lalu, gangguan bekalan air berlaku di Putatan dan Kota Kinabalu hingga menjejaskan operasi hotel lima bintang dan pusat membeli-belah.
Menteri Kerja Raya Sabah, yang juga Timbalan Ketua Menteri, dilaporkan terkilan dengan insiden tersebut kerana ia berlaku meskipun Loji Rawatan Air Kasigui yang baharu telah mula beroperasi. Loji berkapasiti lima juta liter sehari itu hanya mampu menghasilkan antara tiga hingga empat juta liter air terawat pada masa ini.
Menurut laman sesawang Jabatan Air Sabah, sehingga Disember 2024, terdapat 91 loji rawatan air beroperasi di seluruh negeri dengan purata pengeluaran 1,947 juta liter sehari serta rangkaian paip sepanjang 15,883 kilometer. Liputan bekalan air kini meliputi 100 peratus penduduk bandar dan 70 peratus penduduk luar bandar dengan 453,183 akaun pengguna berdaftar.
Persoalan Keupayaan Jabatan Air
Insiden gangguan air yang berulang menimbulkan persoalan mengenai keupayaan Jabatan Air Sabah menguruskan operasi pembekalan air secara berkesan. Kekecewaan rakyat semakin memuncak dengan pendedahan kes rasuah, kelemahan pelaksanaan projek serta isu infrastruktur air.
Pada Julai 2024, Laporan Ketua Audit Negara (LKAN) 2/2024 mendedahkan kepincangan projek Bekalan Air Luar Bandar (BALB) di Sabah yang diuruskan oleh Kementerian Kemajuan Desa dan Wilayah (KKDW).
Di bawah RMK-10 (2011–2015) dan RMK-11 (2016–2020), sebanyak 477 projek BALB dirancang di Sabah dengan peruntukan RM1.735 bilion. Walaupun sebahagian besar projek siap, hampir tujuh peratus masih di peringkat pelaksanaan dan perancangan, manakala tiga peratus dibatalkan.
Sehingga Oktober 2023, sebanyak 24 projek BALB di Sabah dengan kos RM758.84 juta masih tertangguh antara lima hingga tujuh tahun. Keadaan itu menyebabkan lebih 22,000 rumah melibatkan kira-kira 100,000 penduduk atau tiga peratus daripada jumlah penduduk Sabah masih tidak mendapat bekalan air bersih.
Skop Projek BALB
Secara amnya, projek BALB terbahagi kepada tiga skop utama iaitu:
- BALB Retikulasi — sambungan paip retikulasi daripada paip utama ke kampung dan rumah termasuk pembinaan tangki simpanan serta stesen pam.
- BALB Naik Taraf/Bina Baharu Loji — pembinaan atau penaiktarafan loji rawatan air.
- BALB Alternatif — pembinaan telaga tiub, telaga terbuka, sistem air graviti dan lain-lain.
Daripada jumlah keseluruhan 477 projek, sebanyak 361 (75.7 peratus) ialah projek retikulasi, 16 (3.3 peratus) projek naik taraf atau bina baharu loji, manakala 100 (21 peratus) projek alternatif.
Isu Sambungan Meter Air
Selain kelewatan pelaksanaan, LKAN turut menegur isu sambungan meter air yang perlu ditanggung pemilik rumah dengan kos RM750 hingga RM1,000, termasuk deposit RM230. Ramai penduduk luar bandar tidak mampu menanggung kos tersebut, sekali gus menyebabkan projek siap tetapi tidak dimanfaatkan rakyat.
Menurut Jabatan Perangkaan Malaysia (DOSM), median upah bulanan pekerja di Sabah pada Disember 2024 hanyalah RM2,000. Ini bermakna kos sambungan meter mencecah hampir 50 peratus daripada gaji bulanan.
Sejak RMK-8, projek BALB dibiayai sepenuhnya oleh kerajaan Persekutuan melalui KKDW sebagai agensi pelaksana. Sebelum itu, pembiayaan dilaksanakan dengan gabungan 80 peratus pinjaman dan 20 peratus geran kerajaan bersama Pihak Berkuasa Air Negeri.
Sepanjang RMK-10 dan RMK-11, KKDW diterajui beberapa menteri termasuk Mohd Shafie Apdal, Ismail Sabri Yaakob, Rina Mohd Harun, Abdul Latiff Ahmad, dan kini Ahmad Zahid Hamidi sejak Disember 2022.
| Menteri | Tempoh Perkhidmatan |
| Mohd Shafie Apdal | 10 April 2009 – 29 Julai 2015 |
| Ismail Sabri Yaakob | 29 Julai 2015 – 12 Mei 2018 |
| Rina Mohd Harun | 21 Mei 2018 – 24 Februari 2020 |
| Abdul Latiff Ahmad | 10 Mac 2020 – 16 Ogos 2021 |
Keperluan Transformasi Industri Air Sabah
Justeru, isu rasuah, kelemahan tadbir urus dan kelewatan projek menuntut transformasi menyeluruh dalam sektor air di Sabah. Cadangan turut dikemukakan agar model pembiayaan projek BALB ditukar kepada 100 peratus geran kerajaan selaras dengan semangat Perjanjian Malaysia 1963 (MA63).
